АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ТҮҮХ, УЛС ТӨР

Хамгийн их шударга ёс ярьсан хүн ачир дээрээ хамгийн их шударга бус үйлийг хийх юм даа

БНХАУ-ын эдийн засгийн хүчин чадал нэмэгдэхийн хэрээр дэлхий дахинд үзүүлэх нөлөө нь ихсэж байна гэж сүүлийн үед их ярих бол сон. Хөрөнгө оруулагчдын хувьд хоёрдугаар зэргийн ач холбогдолтой гэгддэг бүс нутгуудад ч Хятадын хөрөнгө, дипломат үйл ажиллагаа идэвхжиж буй нь үнэн. Гэхдээ Африк тивд Хятад хуучин колоничлогч гүрнүүд шиг “түрэмгий” хандаж, тэгэхдээ дэлхийд тэргүүлэх гэж өрсөлдөж буй гүрэн шиг зан гаргалгүй ядуу орнуудын хөгжилд туслагчийн дүрийг илүүтэй үзүүлэх болсон . Ирээдүйн гол түнш гэж БНХАУ Африкийг нэрлэсэн нь үнэхээр эдийн засгийн түншлэл эсвэл колонийн бодлого явуулж байгаа эсэх талаас нь нь харж уг өгүүлэлд тусгахыг оролдлоо.

            Монголын эзэнт гүрний баруун жигүүр Алтан ордны улсын түүхэнд алдар нэрээ дуурсгасан гурван их ноён бол Ногай, Эдигей, Мамай нар юм. Байгуулсан гавьяатай ч хар бараанаар дүрслэгдсэн зөрчилтэй эдгээр ноёдын намтар үйл ажиллагааг судлан цувралаар өгүүлэхээр шийдлээ. Ингээд юуны өмнө Ногай ноёны намтар үйл ажиллагааны талаар өгүүлъе.

            Евразийн өргөн уудам нутагт төвөхнөсөн Монголын эзэнт гүрний харьяа түүний баруун жигүүр болох Алтан ордны улсын засаглалын бүтэц нь маш сонирхолтой байжээ.

Евразийн өргөн уудам нутагт 300 гаруй жил оршин тогтнож байсан Монголын эзэнт гүрний харьяа Зүчийн улс ( Алтан ордны улс ) нь оршин байх хугацаандаа аугаа их соёлын өвийг үлдээжээ. Зүчийн улсын соёл иргэншил нь тухайн үеийн Монголын эзэнт гүрний соёлоос маш олон зүйлээрээ ялгарч байсан гэдгээрээ онцлог юм.

АЛТАН ОРДНЫ УЛСЫН НЭРТ ЖАНЖИН БОРОЛДОЙ БААТАР             Алтан ордны улсын байлдан дагуулалтын түүхэнд Бурундай гэдэг нэр нэг бус удаа дурдагдсан байдаг. Боролдой буюу Орос болон өрнөдөд ( Европт ) Бурундай нэрээр алдаршсан энэ хүн үнэхээр бодит хүн байжээ.

МОНГОЛЧУУД ОРОС ОРНЫГ БАЙЛДАН ДАГУУЛСАН ТҮҮХ             Ижил мөрний Булгар, Кибчаг, зэрэг бусад олон үндэстэнг байлдан дагуулсан Батын удирдсан Монголын цэрэг 1237 оны өвөл Зүүн хойд Оросын вант улсуудын нутгийн хилд тулан ирээд байлаа. Оросын нутгаар дайран өрнө зүгт зугтаж буй Монголчуудын өст дайсан Кибчагуудын араас нэхэн хөөхийн тулд Бат хан өөрт үл дайсагнасан Оросын вангуудаас тусламж хүссэн юм.

МОНГОЛЧУУД БА КИПЧАКУУД             Кипчакууд буюу Оросоор Половцы, кибчаг , коман , куман гэх мэтээр бичдэг Түрэг угсааны аймаг Байгаль нуураас хар тэнгис хүртлэх өргөн уудам нутаг дэвсгэрт   “ Дешт и Кипчакийн талд нүүдлэн амьдарч байсан ард түмэн юм.

ӨРНӨ ДОРНО ТУЛСАН НЬ Монголчуудын заналт дайсан Кибчагын удирдагч Котяныг хүн ардтай ( 40,000 иргэн ) нь хөөн явсан Бат хан тэргүүтэй Монголын их цэрэг Оросын вант улсуудын зүгээс үзүүлсэн эсэргүүцлийг даран явсаар 1240 оны эхээр Европын хилд тулан иржээ. Тухайн үеийн европ нь пап болон эзэн хаадын хоорондох тэмцлийн улмаас эв нэгдлээ алдсан нэгдсэн бодлого стратеггүй байжээ. Европын хаад болон пап лам Монголчуудын байлдан дагуулалтын талаар мэдэж байсан ч доривтой арга хэмжээ авч чадаагүй юм. Европ руу монголчууд ирэхгүй оросоос буцах байх гэж бодож байсан нь алдаа болжээ. Харин Кибчагтай худ ураг болсон Унгарын IV Бела ван л монголчуудын аюул занлын талаар Котянаас сонсож ойлгосон нь лавтай. Мөн оросын олон ван ноёд гэр бүлийн хамт Польш, Унгарт толгой хорогдож байсан юм. Тэд Монголчуудын талаар бодит мэдээлэл өгсөн нь гарцаагүй юм.

БАТ ХАНЫ ИЖИЛ МӨРНИЙ БУЛГАРЫГ БАЙЛДАН ДАГУУЛСАН ТҮҮХ Монголын эзэнт гүрний Хархорум хотноо 1235 онд Өгэдэй хаан их хуралдайг зарлан хуралдуулан баруун зүгийн орнуудыг байлдан эзлэх төлөвлөгөө боловсруулж хэлэлцсэн байна. Гэвч тэр хуралдай дээр баруун зүгт хийх аян дайны талаар үнэхээр хэлэлцсэн эсэх, албан ёсны түүхийн сурвалжид чухам юуны талаар хэлэлцсэн нь тодорхой бус байдаг. Зөвхөн Кибчагын эсрэг дайныг ( Өрнө зүгийн дайн ) л хэлэлцсэн. Учир нь баруун зүгийн Европын улс орнуудыг дайлахаар шийдсэн бол Чингис хааны үед Хорезм хэмээх ганц улсын эсрэг хийсэн аян дайнаас цар хүрээний хувьд том оролцсон цэргийн тооны хувьд ч том байх ёстой юм.

АЛТАН ОРДНЫ УЛСЫН ЦЭРГИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН ДАХЬ ОРОС ЦЭРГИЙН БҮТЭЦ, ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ, ЗЭР ЗЭВСЭГ Монголын Алтан ордны улсын вассал Оросын вант улсууд нь засаг захиргааны дагуу Сарай дахь хаанд захирагдаж байсан бөгөөд шаардлагатай үед цэргийн хүч илгээх буюу эсвэл бүх нийтийн дайчилгаагаар хүч хавсардаг байжээ. Дайн байлдааны үед Орос цэргүүд нь Монгол цэргийн туслах хүчин болж өөрийн бүтцийн дагуу ирж нэгдэн Монгол цэргийн ерөнхий командлагчид захирагддаг байсан юм.

АЛТАН ОРДНЫ УЛСЫН НИЙСЛЭЛ ХОТУУД БА ТЭДГЭЭРИЙН ХӨГЖИЛ Дэлхий дахинаа т ө р засаглалын гайхамшигтай онолч, цэргийн гарамгай жанжин, нийгмийн нэрт з ү тгэлтэн, ч ө л өө л ө гч, булаан эзлэгч хэмээн нэрлэгдсэн аугаа их Чингис хааны ач Бат хан ы байгуулсан Алтан ордны улсын нийслэл бол Сарай хот юм. Өрнийн их аян дайнаас буцаж ирсэн Бат хааны зарлигаар 1243 онд Ижил мөрний сав газарт нийслэл “Сарай” хотыг анх үндэслэн байгуулжээ. “Сарай” гэдэг нь орд гэсэн утгийг агуулж, туркийн “ saraj”, б ашкирын “ һарай” , казахын “ сарай ” , узбекийн хэлний “ saroy ”-тай үндэс нэгтэй монгол-түрэг гаралтай үг юм.

БАТ ХААНЫ “АЛТАН МОРЬД” БА ТҮҮНИЙ НУУЦ Монголчууд дэлхийн түүхэнд баларшгүй ул мөр олон үлдээсэн бөгөөд сонирхолтой домог, түүх их бий. Үүний нэг нь Бат хааны “Хос алтан морь”-ны тухай домог юм.   1250-аад оны үед Алтан ордны Бат хаан өөрийн улсын сүр хүч алдар сууг мөнхлөх зорилгоор нийслэл Сарай хотынхоо гол дааман хаалганы дэргэд хос алтан морь хийлгэж байрлуулсан байна [1] .

ЗҮЧИЙН ТҮҮХ БА ОНЬСОГО             Монголын түүхэнд маргаантай таавар дагуулсан оньсого мэт байж өнөөг хүртэл мэтгэлцээний нэг сэдэв болсон асуудал бол Чингис хааны ууган хөвгүүн Зүчийн уг гарвал юм.             Чингис хааны ууган хөвгүүн Зүчийн талаарх судалгаа Монголд үнэндээ огт байхгүй бөгөөд зөвхөн ам дамжсан яриа болон түүн дээр нэмж “давсалсан” яриагаар л баяжигдан иржээ. Зүчид яг өөрт нь тусгайлан зориулсан бүтээл хоёрхон байдаг. Гэхдээ гадаад хэл дээр. Мөн Монголын нууц товчоо болон бусад бүтээлд бүдэг бадаг дурсаад л өнгөрдөг.

ЗҮЧИЙН УЛС БАЙГУУЛАГДСАН ОН ЦАГИЙН ТУХАЙД Евразийн өргөн уудам тал нутагт төвхнөсөн “Зүчийн улс”-ын байгуулагдсан цаг хугацааг Оросын болоод бусад улсын ихэнх судлаачид 1242-1243 оноор авч үздэг. Гэвч зарим судлаачид Зүчи өөрийн улсыг бий болгох үндсийг 1224 оноос тавьсан, эсвэл Бат ханыг төр барьсан 1227 оноос, Бэрх ханыг төр барьсан цагаас эхлэн үзэх ёстой гэх мэтээр санал зөрөлдөх нь цөөн бус байдаг.

МОНГОЛЫН АЛТАН ОРДНЫ УЛСЫН НЭРИЙН ТУХАЙД Зүчийн улсын түүхийг 1870-аад онд анхлан судласан хүмүүсийн нэг болох Г.С.Саблуков [1] улс ( улус ) үндэслэх хэргийг Чингис хааны ахмад хүүтэй холбосон нь учиртай бөгөөд Батын үе, бүр Бэрхийн үед ч “Кипчакийн хант улс” Монгол гүрний хувь улс болж явсан болохоос бие даасан улс байгаагүйг [2] тэрээр тэмдэглэжээ. Зүчийн улсын тухай Марко Поло “барууны татарууд” гэж ярьдаг [3] .